گرده افشانی

سلول های ماده گیاه مانند تخمک در حیوانات توسط توده های مغذی احاطه شده اند.در جانوران اسپرم و در گیاهان دانه گرده به عنوان سلول نر است.برای انجام عمل لقاح باید دانه گرده روی کلاله گل بنشیند،سپس لوله ای از سلول نر بیرون آمده و به طرف سلول ماده گیاه حرکت می کند و بعد از رسیدن به سلول ماده، عمل تلقیح انجام می شود.

1% گرده افشانی و باروری درختان میوه به وسیله باد،6% به وسیله همه حشرات به جز زنبور عسل و 93% آن تنها به وسیله زنبور عسل انجام می گیرد.

چنانچه داخل باغ سیب یا گلابی و یا حتی در نزدیکی باغ کندوی عسلی وجود نداشته باشد محصول این باغ بسیار ناچیز و در حدود 8 تن در هکتار می باشد و هرگاه داخل همین باغ تعدادی کندو متناسب با وسعت باغ بگذارند،مقدار محصول آن چندین برابر شده و به 40 تن در هکتار و یا بیشتر خواهد رسید.

مقدار محصول گیلاس بدون وجود کندوی زنبور عسل پایین تر از سیب بوده و به 8 تن در هکتار هم نمی رسد ولی در صورت گذاشتن چند کندو مقدار محصول خیلی بیشتر خواهد شد.

اگر امروزه هنوز هم برخلاف همه محصولات کشاورزی مانند گندم، برنج، ذرت و لبنیات در محصولات باغی صادر کننده هستیم، تنها و تنها برکت وجود زنبور عسل و نتیجه فعالیت این موجود بسیار ارزشمند می باشد.

متاسفانه در کشور ما دیدگاه عموم مردم نسبت به زنبورداری و زنبور عسل فقط به منزله تولیداتش (عسل،موم و …) می باشد و کمتر کسی است که اطلاعاتی در مورد گرده افشانی که خدمت اصلی زنبور عسل به بشریت و تولید مواد غذایی می رساند 143 برابر سودی است که زنبور دار از برداشت عسل و سایر محصولات زنبور از آن بهره می برند.

متاسفانه زنبورداران مورد کم لطفی کشاورزان،باغداران و گاههاً مراکز مربوطه قرار می گیرند (کشاورزی که برای اسکان زنبورستان  تقاضای اجاره می کند و یا باغداری که از وجود زنبور ها بر روی گل هایش و گرده افشانی اظهار شکایت می کند). در حالی که در کشور های پیشرفته استفاده از کلنی های زنبورعسل برای گرده افشانی یکی از مهمترین فعالیت ها در این صنعت به شمار می رود.

گسترش کشاورزی در هر منطقه به منظور حفظ و ارتقای تولید بهینه، وابسته به صنعت سالم زنبورداری است. بنابراین کشاورزان قرارداد های لازم را با زنبورداران به منظور گرده افشانی منعقد می نمایند که این امر خود نمایانگر این است که افراد یاد شده مسائل اقتصادی جاری صنعت زنبورداری را درک کرده اند.

مقایسه درآمد حاصل از اجاره دادن کندو ها (حدود 50 میلیون دلار) با ارزش کل محصولات تولید شده در منطقه شمال غربی اقیانوس آرام (1.75 میلیارد دلار) نمایانگر این مطلب است که پول هزینه شده توسط پرورش دهندگان گیاهان به منظور بهینه کردن گرده افشانی کمتر از 3 درصد ارزش کل محصولات کشاورزی است.

در صنعت زنبورداری کشورهای پیشرفته درآمد حاصل از گرده افشانی بسیار بیشتر از درآمد فروش موم و عسل در هر سال است.

جدول میانگین کلنی های اجاره داده شده به منظور گرده افشانی در منطقه شمال غربی اقیانوس آرام (2007)

بیش از 250000 گونه گیاهی به گرده افشانی زنبور ها وابسته اند به غیر از محصولات باغی نظیر سیب و گیلاس بسیاری از محصولات باارزش و نادر به گرده افشانی زنبور ها به شدت وابسته اند. گیاهان دارویی مرسوم و داروهای جایگزین گیاهی نیز در این گروه قرار دارند. پنبه نیز به گرده افشانی زنبور بسیار وابسته است.

افزایش محصولات نتیجه افزایش نهاده هایی نظیر کود، نیروی کار و آب است. در برخی از محصولات اثر افزایش این نهاده ها ممکن است تاثیر فقدان گرده افشانی را مخفی نماید ولی در هر صورت هزینه های تولید را افزایش می دهد و متاسفانه شواهدی وجود دارد که نشان می دهد کاهش رشد محصولات بشدت وابسته به گرده افشانی را به غلط می توان با افزایش سطح کاشت جبران کرد.

حشرات گرده افشان به خصوص زنبورعسل با گرده افشانی بسیاری از گیاهان مرتعی باعث افزایش کیفی و کمی بذر آنها و در نتیجه تکثیر آنها می شود. موجودی که نه تنها به طبیعت آسیب نمی رساند بلکه در نوزایی و حفظ بقای آن همواره کوشا است.

زنبورانی که برای گرده افشانی پرورش داده می شوند

در کشورهای پیشرفته برآورد شده است یک سوم غذای موردنیاز انسان ها در اثر گرده افشانی مستقیم یا غیرمستقیم حشرات تولید می گردد و این نسبت در کشورهای دیگر نیز قابل توجه است.

استفاده از روش های نوین و پیشرفته در امر تولید محصولات کشاورزی باعث گردیده است که تعداد حشرات گرده افشان موجود در محل بطور قابل ملاحظه ای کاهش پیدا نماید،لذا احتمالا ضروری است در موقع گل دادن گیاهان،این حشرات برای تولید محصول بیشتر و بهتر به مزارع مذکور انتقال داده شوند.زنبوران مهمترین حشرات گرده افشان می باشند زیرا که زنبوران مزرعه آنها فقط یک نوع گل بخصوصی را مورد بازدید قرار می دهند و به ثابت گل بودن معروف اند و از مهمترین آنها می توان به آپیده اشاره کرد.از زنبوران آپیده،زنبوران عسل آپیس ملیفرا در سطح وسیعی برای گرده افشانی مورد استفاده قرار می گیرند.آپیس سرانا نیز مانند آپیس ملیفرا برای گرده افشانی مفید است ولی معمولا کلنی های آنها کوچکتر بوده و نمی توانند سطح بزرگی از محصولات زراعی را گرده افشانی نمایند.

آپیس دورساتا در هوای آزاد زندگی کرده و در داخل کندوهای معمولی مستقر نمی شود و به همین جهت نمی توان آنها را از محلی به محل دیگر انتقال داد.این زنبوران برای انجام عمل گرده افشانی پرورش داده نمی شوند.اما آنها گرده افشان بسیار موثر برای بعضی لز محصولات زراعی می باشند.(مطلب فوق در مورد زنبوران آپیس فلورا نیز صدق می کند)

یکی دیگر از زنبوران آپیده زنبوران بدون نیش می باشند که در سطح وسیعی عمل گرده افشانی را انجام داده و در سرتاسر مناطق گرمسیری وحود دارند،تعدادی از آنها در کندوها نگهداری می شوند.از دیگر زنبوران اجتماعی مهم در آپیده و برای گرده افشانی،زنبوران مخملی در نوحی معتدل است.در شروع فصل فعالیت ملکه زنبوران مخملی،خودش اولین زنبوران گارگر را پرورش می دهد که جثه کوچکتری دارند.سپس کارگران مذکور غذا جمع آوری کرده و کارگران بعدی را از تخم های ملکه پرورش می دهند که آنها دارای جثه بزرگتری هستند.

زنبورانی که بسیاری از آنها برای انجام عمل گرده افشانی پرورش داده شده و اقتصادی هستند،40 نوع می باشند که از مهمترین آنها می توان به انواع زنبوران برگ بر یونجه و قلیایی اشاره نمود.

منبع:کتاب زنبوران عسل و زنبورداری اثر عبدالله پیرایرانی