نیش زنبور عسل احتمالا یکی از اولین دارو های طبیعی برای ورم مفاصل می باشد،همچنین در تمدن باستانی چین،هند،مصر،بابل و یونان از زهر زنبورعسل برای زنبوردرمانی استفاده می شده است.
زنبوران عسل زهر را در غدد زهرساز خود تولید می کنند.زهر زنبور عسل ( Bee venom) در غدد اسیدی شاخه ای تولید می شوند و در غدد قلیایی دوفور با یکدیگر ترکیب شده و به میزبان تزریق می شود. زنبور عسل تازه متولد شده نیش ندارد. زمانی که زنبور عسل کارگر در سن دو یا سه هفتگی خود به سر می برد، حداکثر میزان زهر تولید می شود. زنبورهای عسل کارگر مسن تر، میزان زهر کمتری دارند.یک نیش تقریبا حاوی 100 میلی گرم زهر خشک می باشد. زنبور های نر نیش ندارند در حالیکه ملکه دارای زهری بوده که حاوی مقدار زیادی زهر برای مقابله با ملکه های دیگر در هنگام تولد می باشد.
بقراط از نیش زنبور برای اهداف درمانی استفاده می کرد.او زهر را به عنوان دارویی شگفت انگیز توصیف کرده و عقیده داشت این ماده دارای خواصی شفابخش و همچنان ناشناخته است.
برداشت زهر زنبور عسل
امروزه زهر زنبور عسل توسط افراد متخصص این عرصه، برای مقاصد تجاری و درمانی و گاه آرایشی جمع آوری میشود. پرکاربرد ترین ابزار جمع آوری تجاری زهر شامل:
🟡 باتری با جریان الکتریکی ( 24 تا 30 ولت)
🟡 ترانسفورماتور جریان ثابت به متناوب
🟡 قاب جمع آوری کننده متشکل از یک شبکه سیم الکتریکی و یک صفحه شیشه ای
ویژگی های زهر تازه زنبور عسل:
🟠 محتوای آب ( 55 تا 70 درصد)
🟠 رنگ زرد، شیری و گاه بی رنگ
🟠 بوی عسل مانند، طعم معطر، تلخ ، اسیدی و داغ
🟠 محلول در آب و اسید رقیق، نامحلول در الکل
🟠 اسیدیته (4.5 تا 5.5)
زهر جمع آوری شده به سرعت در دمای اتاق خشک و به یک توده پودر کریستالی به رنگ زرد تا قهوه ای تبدیل می گردد. زهر زنبور در دمای پایین نسبتا پایدار است، ولی با نور خورشید و دمای بالا کیفیت خود را از دست می دهد. الکل دارای اثر سریع و قوی و مخرب بر روی زهر است.
کاربرد های پزشکی زهر زنبور عسل
بیماری های سیستم عصبی:
بدلیل اثر زهر زنبور عسل روی سیستم عصبی مرکزی و محیطی،مصرف آن در شرایط قلبی مختلف انجام می شود.گزارش هایی از استفاده زهر زنبور عسل در درمان بیماری های تخریب کننده سیستم عصبی مانند ام اس،آلزایمر و پارکینسون اشاره کرد.
آلزایمر:
میزان رسانایی کم کانال های فعال کلسیم-پتاسیم بلوکه شده توسط آپامین،ممکن است قابلیت تحریک سلول های عصبی را بالا ببرد و انعطاف سیناپس و دوره نیرومندسازی ناحیه هیپوکامپال CAI را افزایش دهد،به همین دلیل آپامین به عنوان یک عامل پیشنهادی در درمان بیماری آلزایمر می باشد.
کمردرد:
در بین روش های مختلف درمان کمردرد،طب سوزنی بهمراه زهر زنبور عسل به طور موفقیت آمیزی بر درمان درد مزمن کمر،تست شده و مورد استفاده قرار می گیرد.
HIV:
ملیتین موجود در زهر،آلوگی ذرات HIV را نابود می کند.ملیتین سلول هارا بوسیله حذف ساختار و عملکرد غشاء آنها از بین می برد؛از این رو اگر ملیتین بطور مستقیم برای انسان بکار برده شود،هر سلولی که با آن مواجه گردد را نابود می کند،که باعث صدمه شدید به بافت ها می شود.بر همین اساس محققین روشی را برای آزاد کردن ملیتین بوسیله نانو ذرات توسعه داده اند که می تواند در برخورد با ویروس HIV فعال شود و به سلول های انسان آسیبی نرساند.
نیرومند سازی سیستم ایمنی:
مشخص شده است که زهر زنبورعسل موجب تحریک ایمنی می شود.سیستم ایمنی ضعیف شده در بیماری سرطان،بوسیله زهر فعال می گردد.پیشنهاد شده که بوسیله افزایش دادن واکنش ایمنی توسط زهر،بدن برای مقابله با آنفلانزای H1N1 مسری و شاخص PSA(بیماری های مرتبط با پروستات)مقاوم می شود.
چشم و پوست:
برای مصارف پوستی،زهر زنبورعسل به شکل پماد و کرم و همچنین بصورت الکتروفورز بکار می رود.بطور جالب توجهی زهر زنبورعسل در چشم پزشکی هم استفاده می شود. به طور ویژه زهر برای آماس عنبیه، رماتیسم گرفته مزمن و حاد و التهاب عصب چشمی مورد استفاده قرار می گیرد؛ بدین منةور محلول آبی زهر زنبور عسلبه عنوان قظره و تزریق استفاده می گردد.
اقدامات لازم پس از نیش زنبور
1-حذف نیش:هنگام نیش خوردن،نیش به همراه بخشی از شکم زنبور که غدد زهرساز نیز در آن وجود دارد،به سطح پوست می چسبد.اول از همه نیش و ملحقات آن باید هرچه سریعتر از پوست جدا شود.توجه داشته باشید که فشار به نیش با دو انگشت ممکن است باعث خالی شدن کامل زهر در بافت پوست بدن شود.
2-خنک کردن:محل نیش باید بوسیله کمپرس آب سرد،خنک شود.بدین منظور می توان از آب اسیدی(1قسمت سرکه و 2 قسمت آب)،تکه های یخ،اپری خنک کننده یا الکل استفاده کرد.استفاده از برش های پیاز یا عصاره بره موم نیز می تواند مفید باشد.
3-مراجعه به پزشک:اگر درد و ورم افزایش یافت یا اگر روز بعد از نیش یک خط نواری زیر پوست ایجاد شود،باید به پزشک مراجعه کرد.به طور معمول علائم باید بین 1 تا 3 روز کاهش یابد.
اقدامات اورژانسی برای افراد حساس به نیش
مصرف داره های تجویز شده فورا بعد از نیش زنبورعسل:اگر واکنش عمومی مثل سرخی،برافروختگی،لرزیدن،استفراغ،حالت تهوع و تنگی نفس رخ داد،آمپول آدرنالین درون ماهیچه ای یا زیرپوستی تزریق شود.
تماس با اورژانس:بعد فروکش کردن علائم واکنش عمومی،برای جلوگیری از ایجاد عوارض بعدی که می تواند به مرگ منجر شود با اورژانس تماس بگیرید.
خواباندن فرد نیش خورده:فرد را روی یک سطح صاف خوابانده و او را گرم کنید.اگر ضربان قلب و تنفس متوقف شد،با تنفس دهان به دهان و شک قلبی توسط افراد حرفه ای تا زمانی که اورژانس برسد ادامه پیدا کند.
حساسیت زدایی
افراد حساس به زهر زنبور عسل می توانند این حساسیت را از بین ببرند.موفقیت حساسیت زدایی بر ضد زهر در حدود 80 درصد است.3 تا 5 سال برای حساسیت زدایی پایدار و بی خطر زمان لازم است.فرابیند حساسیت زدایی باید بطور کامل انجام شود.در مقایسه با سایر افراد مبتلا به آلرژی زهر زنبورعسل،زنبورداران حساسیت زدایی موفقیت آمیز تری دارند.
منبع:کتاب فرآورده های زنبور عسل اثر شهرام دادگستر
