۱. خرید کندو
در اوایل زمستان چون نمی توان درب کندو را برای بازدید و کنترل ملکه و جمعیت باز نمود تا ببینم چه چیزی را می خریم ، خرید کندو مناسب نمی باشد. در اواخر بهار و اوایل تابستان هم خرید کلنی به دلیل زمان محصول زنبورداران کلنی های خوب خود را نمی فروشند و آنچه دست شما را میگیرد کلنی های نا مرغوب و ۸ ماه نگهداری زنبور بدون هیچ محصول است پس بهترین زمان اواخر زمستان و فروردین ماه می باشد .
نکته : فروش کلنی به تعداد قاب زنبور میباشد مثلاً کندوی ۶ قاب یا ۸ قاب و یا ۱۰ قاب و هر چه تعداد قاب ها بیشتر باشد . قیمیت کندو بالا میرود پس موقع خرید یادتان باشد که هر قاب باید دو طرفش کامل زنبور نشسته باشد و هیچ جای خالی بدون زنبور نباشد. گاهی برخی از فروشندگان کندوی ۳ قابی را با گذاشتن ۴ قاب به هفت قاب میرسانند در حالی که تنها روی ۳ قاب زنبور نشته و بقیه قابها یا خالی هستند و یا تعداد کمی زنبور رویشان نشسته اند و فروشنده این کندو را به اسم ۷ قاب به خریدار می دهند و چون اغلب خریدارها تازه کارند. سرشان کلاه میرود. در ضمن یادتان باشد که کلنی جعبه یا کندوی سالم و بدون نشتی داشته باشد
۲. وجود ملکه :
هنگام خرید علاوه بر قوی بودن جمعیت باید به این موضوع هم حتماً توجه شود که ملکه هم داشته باشد . در روزهای زمستانی کنترل ملکه در صورت ضرورت در یک روز آفتابی کمی بعد از ظهر در اغلب نقاط کشور می توان انجام داد فقط باید با احتیاط درب کندو را باز نمود و بعد از کنترل به همان حالت اولیه گذاشت تا عایق بندی که زنبورها برای زمستان گذرانی در اطراف درب کند و انجام داده اند خراب نشود. جمعیت بی ملکه آنهم در دی ماه و بهمن ماه هیچ ارزشی به جز قیمت چوب کندو ندارد. چون جمعیت در این وقت سال نمی تواند ملکه تولید نموده و خود را نجات دهد یکی از دلایل وجود ملکه آرام نشستن زنبورها روی شانها میباشد. گاهی حمله و نیش زدنشان بی ملکه بودنشان را نشان می دهد.
۳. قدرت جمعیت ها
جمعیت ها را به حداکثر قدرتشان برسانید و سعی کنید مدتها ( هر چه طویل تر بهتر ) آنها را در همین وضع نگه دارید. اگر ضعیف بودند ملکه شان را به موقع عوض کنیم و یا در صورت لزوم قابهایی با لاروهایی سر بسته ولی بدون زنبور از کندوهای خیلی قوی برداشته داخل کندوهای ضعیف آویزان نماییم تا تقویت شوند. اگر نتیجه نگرفتید آنها را با جمعیتهای قوی متحد نماییم .
۴. مطالعه :
مطالعه کتاب ها و سایت ها و وبلاگ های قابل اعتماد زنبورداری به ویژه در زمستان که معمولاً زنبوردار بیکار میباشد و یا مواردی که دچار مشکل میشوید واجب است. بدون مطالعه لغزش ها تکرار و زنبوردار خسته می شود. دانستن وضع و طرز رشد زنبورها در داخل کندو و تقسیم بندی آنها از زمانی که قادر به پرواز شدند و یا طرز رشد ملکه و جفتگیری برای هر زنبوردار از واجبات شغلش می باشد. بدون آشنایی با طرز کار کردن با کندوها و جمعیت ها امکان موفقیت برایتان بسیار محدود و بسته به حداقل شاس می باشد. مطالعه وسیله ایست که این محدودیتها را از بین میبرد یعنی تمام زندگی زنبورها را آشکار نموده و زنبوردار را راهنمایی می نماید .
توصیه بنده این است که علاوه بر مطالعه با یک یا چند زنبورداری حرفه ای و درستکار در نزدیکی خود آشنا شده و با تماس های حضوری و یا تلفنی با او از مشکلات و بعضی از اتفاقاتی که در مورد زنبورداری برایتان پیش می آید و در مورد آن اطلاعات کافی ندارید، کسب اطلاع و یا مشورت بگیرید و گاهی که به وسایل و یا تجهیزات زنبورداری به صورت ضروری نیاز پیدا نمودید و امکان خرید از بازار برایتان مقدور نبود از آن ها تهیه نمایید، خرید و یا قرض و یا بلعکس .
۵. در شروع زنبورداری
به کسانی که زنبورداری را شروع نموده اند و یا میخواهند شروع کنند توصیه می شود که کار تجربه آموزی را هرگز با یک کندوی منحصر به فرد آغاز نکنند. چه در صورت از بین رفتن کندو ناراحت و دلسرد شده. پس حداقل با ۳ کندو و حداکثر تا ۶ عدد بالا برد ولی شروع با بیش از این تعداد را صحیح نمی دانم چون آموزش در درجه دوم قرار خواهد گرفت. هرگاه تعداد جمعیت ها بین ۳ تا ۶ عدد بود ، اگر حادثه نا مطلوبی برای یک جمعیت پیش آمد میتوان از بقیه جمعیت ها کمک گرفته و آن را نجات داد . اگر تعداد جمعیت ها تنها یکی باشد گرفتن کمک ممکن نبوده و جمعیت از بین خواهد رفت و آغاز دلسرد کننده ای خواهید داشت.
۶. زنبورداری بزرگ :
توصیه میشود آغاز کار هرگز با تعداد زیادی از کندوها شروع نکنید کسی که این کار را مثلاً با ۱۰۰ کندو آغاز کند به دلیل نداشتن تجربه و آگاهیهای لازم به احتمال قوی باید منتظر شکست و ناراحتی باشد . همانطوری که یاد گرفتن رانندگی اتومبیل نیاز به مدتی تمرین دارد زنبورداری هم از طرفی به کار آموزی و از طرف دیگر به مطالعه کافی نیاز مند میباشد. کار آموزی برای یاد گرفتن طرز کار کردن با زنبورها و مطالعه برای اینکه دانسته باشید با چه موجوداتی سرو کار دارید و طرز رشد و زندگیشان چگونه است . البته شما میتوانید کار آموزی یا همان سال اول را در یک زنبورداری به طور کار آموز اقدام به یادگیری کنید .
۷. سلامت جمعیت ها هنگام خرید
همیشه این نکته را در نظر داشته باشید که جمعیتهای سالم و قوی را بخرید هر چند قیمت آنها گرانتر باشد. خریدشان بهتر از خرید جمعیتهای ضعیف و به طبع ارزان تر باشد.
چرا که جمعیتهای ضعیف معمولاً بیمار هستند و یا مستعد بیماری میباشند و یا دلیلی وجود داشته که این جمعیت ضعیف شده است. به دلیل دیگر یک جمعیت قوی در سال اول آنقدر بیشتر از جمعیت ضعیف عسل داده که نه تنها جبران تفاوت قیمتش را در همان سال اول جبران میکند بلکه نیاز کمتری به تیمار کردن و مبارزه با بیماری ها و آفات دارد.
جمعیت قوی معمولاً در بهار یک بچه میدهد که این نیز یک نفع بیشتر برای زنبوردار دارد.
منظور از جمعیت قوی این است که در بهمن و یا اسفند ماه جمعیت دارای ۶ تا ۸ قاب که دو طرف قاب بطور کامل از زنبور پوشیده باشند .
۸. محل نگهداری جمعیت ها و یا محل زنبورستان :
محیط فاقد گل و گیاه برای زنبورداری مناسب نیست. نقاط کم گل هم که جمعیت ها در آنها قادرند تنها غذای سالیانه اشان را تهیه نمایند برای زنبورداری نامناسب میباشد. چون منظور ما از زنبورداری فقط تامین زندگی زنبورها نمی باشد. زنبوردار در تمام سال حداقل هفته ای چند ساعت با زنبورها کار می کند و نواقص زندگیشان را رفع میکند و در مواقع لزوم به کمکشان می آید و حتی برخی مواقع جمعیت را از مرگ نجات میدهد پس زنبوردار حق دارد از عسل و دیگر محصولات کندو استفاده نماید اگر چه زنبور ها او را به چشم دزد عسلشان بنگرد. بنابراین این محصول باید آنقدر باشد که زنبورها بتوانند به اندازه لازم مصرف نموده و نیز زمستانشان را با آن بگذرانند و هم زنبوردار به مزد و حق الزحمه اش برسد . کندو ها با جمعیتهای قوی باید در مناطقی مستقر گردند که در آنجا معمولاً ۵ تا ۶ ماه از سال گیاهان و درختان مختلف یکی بعد از دیگری گل بدهند. اگر این شرایط فراهم نشد زنبوردار مجبور به کوچ دادن زنبور هایش میباشد تا در مدت زمان بیشتری جمعیت هایش در مناطق پر گل باشند. این کار آنقدر منفعت دارد که به زحمت کوچ دادن بیرزد. امروزه در خیلی از کشورهای دنیا بویژه ایران زنبورداری اقتصادی روی کوچ دادن استوار می باشد.
زنبورداری با کندوهای ثابت بدون کوچ دادن در کشور تقریباً خشکی مثل ایران مقرون به صرفه نیست . با توجه به میزان تولید محصول در کندوهایی که به مناطق پر گل کوچ داده شده اند نسبت به کندوهایی که در تمام سال ثابت بوده اند خیلی زیاد می باشد. به همین دلیل هیچ زنبورداری که کندو هایش در سال ثابت هستند نسبت به آنانی که کندوهای کوچ رویی دارند منفعت قابل بحثی ندارند .
۹. نیش زنبور :
شروع زنبورداری همراه با نیش خوردن از زنبورعسل می باشد. یک زنبوردار موفق نباید از نیش زنبور بترسد و با خونسردی به کار خود ادامه دهد. کسانی که از نیش زنبور ترس دارند و با شنیدن صدای زنبورها کنترل خود را از دست میدهند بی شک نیش بیشتری میخورند این افراد یا باید اعتماد به نفس خود را بیشتر کنند و یا باید از زنبورداری صرف نظر نمایند. زنبوردار کهنه کار خوب میداند که زنبور هر لحظه ممکن است نیشش بزند به همین دلیل همیشه آمادگی لازم برای نیش خوردن را دارد یک زنبوردار می داند با هر سر کشی از زنبورها احتمال نیش خوردن را دارد اما شاید بارها به زنبورها سرکشی نماید و نیش هم نخورد. یک زنبور دار حرفه ای طوری با زنبور رفتار میکند که کمترین نیش را بخورد. او با رفتار آرام و استفاده از پوشش مناسب و همچنین دود دادن به هنگام باز کردن درب کندوها این کار را انجام میدهد، اما برخی از زنبوردارها علاوه بر این با استفاده از نژادهایی آرام که کمتر نیش زن هستند، این شغل را برای خود لذت بخش هم میکنند.
۱۰. اشتباهات زنبورداری :
زنبورداری بخصوص سالهای اول مثل هر کار دیگری اشتباهاتی پیش می آید که باعث زبان زنبوردار می گردد. این اشتباهات و لغزش ها اجتناب ناپذیر ولی عبرت آموز می باشند. زنبوردار موفق زنبورداری می باشد که از این اشتباهات دل سرد و ناراحت و سر خورده نگردد و با مطالعه و جستجوی علت از این رخداد عبرت گرفته و برای عدم تکرار هوشیار باشد .
۱۱. تقویم زنبورداری :
فوق العاده مهم می باشد که یک زنبوردار همه ساله ناچار به کوچ دادن کندوهایش می باشد. بدین منظور زنبوردار نیاز دارد که زمان شروع گل دهی هر گل را در منطقه خود زمان پایان آن را در یک تقویم به نام تقویم زنبورداری یاداشت نموده و برای بالا بردن دقت آن این تقویم را به مدت ۵ سال تکرار نماید و متناسب با این تقویم اقدام به کوچ دادن و یا مدیریت جمعیت های خود نماید .
۱۲. تعویض ملکه :
یکی از اصولی ترین کار ها در زنبورداری داشتن ملکه های سالم و جوان از نژاد خیلی خوب که جمعیت شما هم آرام باشند و هم تولید عسل بالایی داشته باشند و از نظر زمستان گذرانی بسیار عالی بوده و در برابر بیماری ها مقاوم باشند است. بدین منظور شما باید از ملکه های اصلاح نژاد شده که برای ایران بومی سازی شده اند استفاده نمایید. برای داشتن یک جمعیت ایده آل بهتر است که هر دو سال یک بار یعنی یک سال در میان ملکه های خود را تعویض کنید. بهترین زمان برای تعویض ملکه در بهار و در ماه فروردین و اردیبهشت می باشد. این یکی از بهترین راهها برای داشتن جمعیتهای قوی و در نتیجه سالم می باشد . چرا که ملکه بیش از ۷۵ درصد تخم های خود را در دو سال اول زندگی خود میریزد و از سال سوم ضعیف شده و به شدت از میزان تخم ریزیش کاسته می گردد .
۱۳. تعداد گل ها :
واحد تعداد گل برای یک زنبورستان با تعداد ۱۰۰ کند و باید به میزان تقریبی یک میلیارد گل شهد دهنده در شعاع ۳ کیلومتری باشد. تا بتواند به مدت مطلوب جمعیتها را از نظر شهد و گرده راضی نگهدارد .
این به این معنی میباشد که اگر در منطقه زنبورستان شما تعداد گل از این مقدار کمتر باشد . شما دیگر انتظار برداشت عسل را نداشته باشید و اگر خیلی کمتر بود باید با دادن شربت تا باز شدن گل ها یا آغاز کوچ جمعیت ها را قوی نگه دارید .
۱۴. شناسنامه :
یک شناسنامه برای هر کندو خیلی از کارها را بهتر میکند. شما با در دست داشته شناسنامه نیازی به باز کردن بی مورد کندوها نخواهید داشت. زنبوردار با مطالعه آن مدیریت بهتری در زنبورستان خود می تواند اعمال نموده و برای کنترل زنبورها درب کندوها را بی مورد باز نموده و یا غفلت از یک کندویی که نیاز به کنترل دارد داشته باشد. زنبور دار میتواند آمار بهتری از کندوهای قوی و یا ضعیف خود داشته باشد .
۱۵. نمره گذاری کندوها :
از کارهای لازم در هر زنبورداری شماره گذاری کندوها میباشد . زنبور دار میتواند با استفاده از شماره ها ، شناسنامه برای هر کندو تهیه کند و یا زنبوردار میتواند با شماره کندوهای خود را شناسایی نموده و اقدامات موردی را برای کندوی خود انجام دهد. بهتر است. شماره ها منحصر به فرد باشد نه اینکه همه زنبوردارهای اطراف شما هم از این مدل شماره گذاری استفاده نمایند. در صورت امکان بهتر است لوگو یا آرم زنبورستان خود را به همراه شماره بر روی کندوها گذاشته و اگر لوگو یا آرم نداشتید . نام و نام خانوادگی خود را بر روی آن نوشته و بر روی همه کندوها به همراه شمار بگذارید .
۱۶. داروخانه :
برای هر زنبوردار لازم است تا بیماریهایی را که در محل زنبورستانش شایع است شناسایی نموده و داروهای مورد نیازش را با توجه به تاریخ مصرف از پیش تهیه و در آن نگهداری کند تا در صورت بروز یک بیماری بتواند فوری با استفاده از داروی موجود در داروخانه اش با آن مبارزه سریع نماید . نه اینکه بعد از بروز بیماری بدنبال دارو که شاید کم یاب هم باشد در شهر و یا شهرهای اطراف زنبورستان خود به این طرف و آن طرف بدود و نتواند آن را به موقع پیدا کند. داروخانه میتواند ثابت در یک جعبه کوچک و قابل حمل باشد. یا یک قفسه در یکی از اتاقهای منزل زنبوردار نصب شده باشد .
خرید مکمل های زنبورداری
۱۷. کاشت درخت و یا گیاه :
در محل زنبورستان خود بهتر است یا خودتان و یا به کشاورزان توصیه کنید که درخت و یا گیاهی کشت نمایند که گل آن بیشترین سود را برای زنبورعسل داشته باشد. وجود درخت بیدمشک و یا درختانی که زودتر از همه شکوفه میدهند در محلی که زنبورها زمستان گذرانی میکنند الزامیست . بیدمشک نخستین درختی است که شکوفه میدهد و این زمانی است که در طبیعت تقریبا هیچ گلی وجود ندارد ولی جمعیت ها سخت بدان نیازمندند. بخصوص آن که گرده گل بیدمشک بسیار غنی از مواد غذایی لازم برای زنبورها میباشد. گرده گل بیدمشک باعث سرعت افزایش جمعیتها میگردد . این درخت تقریباً در همه جای ایران که هوای چهار فصل دارد رشد میکند.
۱۸. تغذیه بچه زنبور :
بچه زنبور طبیعی پس از اینکه در کندو مستقر شد. باید چند قاب موم دوزی شده را به همراه یک یا دو پوکه و اگر شد یک یا دو قاب لارو سر باز داخل کندویشان گذاشت و نباید تا سه روز اول هیچ گونه تغذیه ای گردد. در صورت تغذیه چه بسا از کندو فرار میکند. زیرا زنبورها قبل از بچه دادن یعنی زمانی که قرار است از کندو خارج شوند به قابهای عسل هجوم برده و عسلدان خود را پر از عسل می کنند … این مقدار عسل برای سه روزشان کافی میباشد. در این مدت بشدت از شربت و یا عسل بدشان می آید در صورت تغذیه با شربت احتمال فرار از کندو وجود دارد. در ضمن این زنبورها استعداد موم دوزیشان بسیار زیاد می باشد و زنبور دار میتواند از مدت دو روز اول از این بچه چند قاب موم بافی شده بگیرد . بعد از روز سوم باید بچه را با شربت یک به یک به مدت ۱۰ روز تغذیه نمود تا جمعیت قوی گردد. اما اگر بچه مصنوعی باشد. باید از روز اول اقدام به تغذیه نمود .
۱۹. مقابله با فرار مکرر
بر خلاف بعضی از اوقات که بدون هیچ زحمتی بچه در زنبورستان شما خود یک کندوی خالی پیدا کرده و بعد از اردو زدن به داخل کندو رفته و مستقرر میشود گاهی بعضی از بچه ها لجاجت در ترک کندو دارند. یعنی پس از اینکه از شاخه درخت به داخل کندو ریخته شدند پس از مدت کوتاهی مثلاً نیم ساعت آن را ترک می کنند. گاهی پیش می آید که بچه در یک روز چندین دفعه اقدام به ترک کندو می کند . برای جلوگیری از فرار بچه از کندو بهتر است که از سایر کندوهای خود یک یا دو قاب تخم با لارو و بدون عسل برداشته به همراه دو یا سه قاب موم دوزی شده را داخل کندو گذاشته و سپس بچه را داخل کنید و ریخته تا زنبورها مشغول پرستاری از این لاروها و موم باقی شده و فکر فرار از سرشان خارج گردد.
۲۰. بازگرداندن بچه به کندو :
زنبورها هنگام بچه دادن، پس از ترک کندو و آویزان شدن روی شاخه یعنی بعد از تشکیل بچه تمام خاطرات کندوی سابق را به کلی فراموش میکنند و دیگر قادر به پیدا کردن آن نیستند . در صورتی که همین ها تا چند ساعت پیش بعد از جمع آوری شهد یا گرده گل از روی گلها هنگام بازگشت کندویشان را که بین چندین و یا حتی چند صد کندوی دیگر قرار داشتند را به راحتی و بدون اشتباه پیدا می کردند .
هرگاه زنبوردار به دلیلی خواست بچه به کندوی قدیمی برگردد باید ملکه و یا ملکه ها را در خوشه بچه پیدا کرده و آن را بردارد. پس از مدت کوتاهی خاطرات مربوط به کندوی سابق دوباره به مغز زنبورها برگشته و به کندوی سابقشان بر میگردند. این کار را معمولاً با جمعیت هایی میکنند که چند بچه داده و در نتیجه زیاد ضعیف شدند .
نکته : اگر بچه بر حسب اتفاق ملکه اش را از بدهد زنبورهای بچه به کندوی سابقشان برمیگردند.
